Λίγα λόγια από το Χρήστο Ντούμα
Την πρώτη φορά που επισκέφτηκα την Σαντορίνη το 1961 ως νεοδιόριστος Επιμελητής Αρχαιοτήτων για τις Κυκλάδες, ο Θανάσης Γιάννακας, ο αποθανών φροντιστής του Μουσείου με καλωσόρισε λέγοντας: "Αν είσαι τυχερός, μπορεί να γίνει καμιά μικρή έκρηξη για να θαυμάσεις. Είναι πραγματικά υπέροχο θέαμα". Πέρασαν χρόνια μέχρι να καταλάβω ότι ο ηλικιωμένος φροντιστής εννοούσε ακριβώς αυτό που είπε. Ήταν μάρτυρας των πρόσφατων εκρήξεων (1939-1941 και 1950), και μιλούσε από προσωπική εμπειρία.
Για τη Σαντορίνη, το ηφαίστειο είναι μαζί δημιουργός και καταστροφέας. Έπλασε το χαρακτήρα του πολιτισμού που αναπτύχθηκε στο νησί και που συνεχίζει να ανθεί εκεί. Όταν εξάλειψε κάθε ίχνος ζωής και πολιτισμού στην τεράστια έκρηξη το 1600 π.Χ., έθαψε ένα θησαυρό για μας: ένα ανυπολόγιστο πλούτο πληροφοριών για τον πολιτισμό που άνθισε στο Αιγαίο την Εποχή του Χαλκού, πληροφορίες οι οποίες αποτελούν ένα ανεκτίμητο κεφάλαιο στην ιστορία της ανθρωπότητας και μια πηγή ευημερίας και πλούτου για τους τωρινούς κατοίκους του νησιού.
Πολιτισμός, σε γενικές γραμμές, δεν είναι παρά το αποτέλεσμα των απαντήσεων του ανθρώπου απέναντι στις επιτακτικές προκλήσεις του περιβάλλοντος του. Το ξηρό αλλά γόνιμο έδαφος της Σαντορίνης, ανάγκασε τους κατοίκους της να αναπτύξουν μεθόδους καλλιέργειας μοναδικές στα νησιά του Αιγαίου. Κριθάρι, φασόλια, φακές, μπιζέλια, και διάφοροι τύποι σταφυλιών και κρασιού στήριζαν την οικονομία του νησιού από τα προϊστορικά χρόνια. Οι νεώτεροι κάτοικοι της Σαντορίνης έσκαβαν βαθιά στις ηφαιστειακές στάχτες για να χτίσουν τα σπηλαιόμορφα καταλύματα τους με ηφαιστειακά υλικά, λάβα και ποζολάνη, - είναι ορυκτό ηφαιστειακής προέλευσης (ηφαιστειακοί τόφφοι) και περιέχει υψηλό ποσοστό ενεργού διοξειδίου του πυριτίου αλλά και οξείδιο του αργιλίου- έφτιαχναν τις στέγες των κτηρίων τους, αναπτύσσοντας μια νέα τεχνική θολωτής κατασκευής. Το δραματικό και ποικίλο τοπίο του νησιού, το τόσο πληγμένο από τη δραστηριότητα του ηφαιστείου, τώρα προσφέρει αισθητική απόλαυση σε εκατομμύρια επισκέπτες, παρέχοντας στους νησιώτες ένα άλλο είδος εισοδήματος και διευκολύνοντας την αλλαγή από μιας κοινωνία συντήρησης σε μια κοινωνία κατανάλωσης.
Είναι δύσκολο για κάποιον που δεν έχει βιώσει το ηφαίστειο να καταλάβει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι της Σαντορίνης σχεδόν προσδιορίζονται από αυτό. Το ηφαίστειο σε φέρνει πρόσωπο με πρόσωπο με το κέντρο της γης και αποκαλύπτει με ασύγκριτο τρόπο – και τρόμο – το μεγαλείο της φύσης. Όσο η ιστορία που περιέχεται μέσα σε αυτό το μικρό οδηγό ξεδιπλώνεται, γίνετε φανερό ότι μεταξύ των τεράστιων, καταστρεπτικών εκρήξεων του ηφαιστείου, υπήρξαν και πολλές λιγότερο καταστροφικές.
Ενώ λοιπόν αυτές οι μικρές εκρήξεις ήταν σίγουρα τρομακτικές για τους κατοίκους του νησιού, τους επέτρεψε να δουν από πρώτο χέρι μια από τις διαδικασίες της δημιουργίας μια διαδικασία η οποία έκανε να αναδυθεί από τη θάλασσα ο γεωγραφικός χώρος που διάλεξαν να κατοικήσουν. Οι εκρήξεις του ηφαιστείου αποτελούν θεαματικά γεγονότα που σημαδεύουν την ιστορία του νησιού, γεγονότα τα οποία δύσκολα θα τα ξεχάσει κάποιος που τα έζησε. Όσο για μένα, τον αμύητο, που αντίθετα με το ηλικιωμένο φροντιστή δεν ήμουν αρκετά τυχερός ώστε να βιώσω τον τρόμο το θαύμα και το μεγαλείο μιας έκρηξης, αυτός ο οδηγός για τα νησιά της Καμένης θα με βοηθήσει να περιπλανηθώ με ασφάλεια στη επιφάνεια της πρόσφατης ιστορίας του ηφαιστείου. Τόσο επιστημονικά ακριβές, όσο και ευχάριστο ανάγνωσμα, ο οδηγός αυτός θα είναι απαραίτητος σύντροφος στην εξερεύνηση σας στα νησιά".
