Σαντορίνη / Ηφαίστειο / Καμένη

Η εποχή του χαλκού Η μεγάλη έκρηξη Ο καθηγητής Χρήστος Δούμας Το ηφαίστειο τον 20ο αιώνα

Τα νησιά της καμένης Η Ατλαντίδα Οι ανασκαφές του Ακρωτηρίου Ατλαντίδα & Αίγυπτος

Σαντορίνη ηφαίστειο : Τα νησιά της καμένης

Φωτογραφία : Κλέαρχος Καπουτσής

Τα νησιά της καμένης

Το νησί είναι γνωστό ως 'παλαιά καμένη' και ήταν το πρώτο που σχηματίστηκε μετά την μεγάλη έκρηξη. Γραπτές πηγές αναφέρουν ότι η δραστηριότητα στην παλαιά Καμένη ξεκίνησε περίπου το 197 π.Χ., ενώ υπάρχουν στοιχεία ότι ξεκίνησε ακόμη νωρίτερα. Αυτό φαίνεται και από την απότομη πλαγιά στην βορειοδυτική πλευρά της. Η διάλυση της παλαιάς καμένης φαίνεται να συνέβη μεταξύ του 1457 και 1458. Από το 1570 έως το 1573 περίπου ένα νέο νησί σχηματίστηκε στη θάλασσα, περίπου 4 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της παλαιάς καμένης. Προερχόμενο από 'φωτιά' στη θάλασσα, ονομάστηκε μικρή καμένη – το μικρό καμένο νησί.

Παλαιά καμένη : Η έκρηξη του 46-47 μ.Χ

Προς τα τέλη του 46 μ.Χ με αρχές του 47μ.Χ το ηφαίστειο ξαναξύπνησε. Τεράστιες ποσότητες από λιωμένο πέτρωμα (μάγμα), ξεχύθηκαν από το βυθό της θάλασσας νοτιοδυτικά της Λέρας, δημιουργώντας τον νησάκι Παλαιά Καμένη. Εκείνη την εποχή το νησί είχε περίμετρο 5.550 μέτρα, όπως αναφέρει ο ιστορικός Αυρήλιος Βίκτωρ και καταγράφει στο έργο του Historia Romana. Σταδιακά απέκτησε την σημερινή του μορφή μετά από κατακερματισμό από μεγάλα ρήγματα και την κατάρρευση των ακτογραμμών του σε πολλά σημεία.

Παλαιά καμένη : Η έκρηξη του 726 μ.Χ

Κατά την διάρκεια των επόμενων 7 αιώνων το ηφαίστειο παρέμεινε αδρανές. Ενεργοποιήθηκε ξανά το 726 μ.Χ και αυτή τη φορά εξαιρετικά βίαια. Πολλές σε αριθμό εκρήξεις, εκτίναξαν ελαφρόπετρα και ηφαιστειακή στάχτη αρκετά χιλιόμετρα ψηλά που διασκορπίστηκαν σε όλο το Αιγαίο και την Μικρά Ασία. Αυτή η έκρηξη διατάραξε σοβαρά την οικονομική και κοινωνική ζωή του Αιγαίου και ερμηνεύτηκε ως σημάδι της οργής του Θεού που προκλήθηκε από την εικονομαχία που είχε ξεσπάσει στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Σημάδια από τις μεγάλες ποσότητες της ηφαιστειακής τέφρας που ξεβράστηκαν κατά την τεράστια αυτή έκρηξη φαίνονται στην νησί της Παλαιάς Καμένης. Το παχύρευστο μάγμα που αργότερα γέμισε τον κρατήρα, σήμερα εμφανίζεται σαν μια μαύρη γλώσσα από λάβα με τραχιά σκωριοειδή επιφάνεια στην βορειοανατολική ακτή της Παλαιάς Καμένης, σχηματίζοντας τον κόλπο του Αγίου Νικολάου.

Η έκρηξη της Νέας Καμένης κατά τα έτη 1866 – 1870 δημιούργησε ένα φαντασμαγορικό θέαμα που το παρακολούθησαν πολλοί θεατές. Τα πυροτεχνήματα ήταν ιδιαίτερα μεγαλοπρεπή κατά την διάρκεια της νύχτας. (Illustretet Tindende 1866, Κοπεγχάγη).

Η εμφάνιση της Νέας Καμένης : 1707-1711

Οι εκρήξεις μεταξύ 1701 – 1711 μέσα στην καλντέρα ήταν ένα γεγονός που παρουσίαζε μεγάλο γεωλογικό ενδιαφέρον, μια και ήταν μία από τις σπάνιες περιπτώσεις που παρατηρήθηκε ηφαίστειο να αναδύεται μέσα από την θάλασσα. Κατά την διάρκεια των εκρήξεων μεταξύ 1707 – 1711 το Κάστρο του Σκάρου ήταν ακόμα κατοικήσιμο. Από το σημείο αυτό μπορούσε να παρατηρήσει κανείς την δημιουργία του νέου νησιού. Στις 21 Μαΐου 1711, τρεις ημέρες μετά από έναν ισχυρό σεισμό, ένα λευκό νησί άρχισε να εμφανίζεται στα δυτικά της Μικράς Καμένης. Συνέχισε να μεγαλώνει και μετά από μερικές ημέρες οι κάτοικοι τις Σαντορίνης, άρχισαν να το εξερευνούν βρίσκοντας μαύρη λάβα, ελαφρόπετρα και θαλάσσια ζωή που συνέχισε να υπάρχει σε αυτό. Το νησί συνέχισε να μεγαλώνει σιγά-σιγά, φθάνοντας σε πλάτος τα 500 έως 600 μέτρα και σε ύψος 70 έως 80 μέτρα. Μέχρι τις 12 Σεπτεμβρίου το μαύρο νησί είχε μεγαλώσει τόσο που ενώθηκε με το λευκό. Μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1711 όπου η δραστηριότητα σταμάτησε, η Σαντορίνη και η Μικρή Καμένη βυθίστηκαν μέχρι και 1 μέτρο ή ακόμη και περισσότερο. Το νέο νησί, η Νέα Καμένη μετρούσε 910 μέτρα σε μήκος προς τα νότια 1650 μέτρα προς τα δυτικά και 1440 προς τα ανατολικά, ενώ σε ύψος είχε φθάσει τα 106 μέτρα.

Η ένωση της Μικρής και της Νέας Καμένης : 1866-1870

Οι εκρήξεις μεταξύ 1866 μέχρι 1870 δημιούργησαν το ηφαίστειο Γεώργιος και ανάγκασαν την μικρότερη Μικρά καμένη να ενωθεί με την μεγαλύτερη Νέα Καμένη.

Κολούμπο υποθαλάσσιο ηφαίστειο.

Το ηφαίστειο βρίσκεται 7 χιλιόμετρα από τη βορειοανατολική ακτή της Σαντορίνης. Ειναι η συνέχεια του νότιου ηφαιστειακού τόξου του Αιγαίου. Εδώ έγινε το 1650 η μεγαλύτερη έκρηξη ηφαιστείου της Ανατολικής Μεσογείου τα τελευταία 1000 χρόνια. Η ολη δραστηριότητα κράτησε δύο μήνες. Ο ψηλότερος κρατήρας του φθάνει μέχρι 18 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Μια καλντέρα σχηματίζεται στο κεντρικό τμήμα του, που φθάνει σε βάθος 512 μέτρα κάτω από το επίπεδο της θάλασσας.

"In the summer of that same year of the eighth "Indiction', steam as from a fiery furnace bubbled up from the depths of the sea between the islands of Thira and Thirassia for several days, and in a short while, after it had increased and hardened by the furious heat of the blazing fire, the smoke began itself to seem like fire, and on account of the thickness of this solid matter, large pumice stones were spewed out all over Asia Minor and Lesvos and Abydos and towards those parts of Macedonia which overlook the sea."

"At this time the White island which seemed to be higher than the Lesser Kameneni (Mikra Kameni) and could be seen from the first floor of the houses in the castle of Skaros, had now sunk so low, that it could not be far from the second floor."

The Jesuit Priest Father Goree eyewiitnesses the eruptions of 1707-1711 from Skaros Castle.

"And it is between this little Island of the Great Kammeni, that on the 23rd May in the Year 1707, at the break of Day, the New Island, of which I am now going to speak, was first discovered".

"Howsoever it was, some Seamen discovered this Island early in the Morning; but not being able to distinguish what it was, they imaged it to be some Vessel that had suffered Shipwreck, and was driven thither by the Sea. As soon as they found that it was a New Island, they grew afraid, and returning as hastily back again, spread the report over the whole Island; which was the more readily credited, because all the Inhabitants knew, and several of them had themselves seen what happened in the Year 1650".